Kiedy zaczynasz interesować się terapią zastępczą testosteronem – zauważasz u siebie objawy niedoboru, lekarz sugeruje Ci wykonanie badań laboratoryjnych w tym kierunku, a może właśnie dowiedziałeś się, że Twój testosteron jest zbyt niski – możesz natknąć się na wiele półprawd, mitów i plotek (mój wujek mówił, że kolega jego szefa to brał i…). Jedną z nich jest przekonanie, że jak zaczniesz z testosteronem, to niezależnie od sytuacji, jesteś już na to skazany do końca życia. I tak i nie. Co do zasady leczenie TRT jest procesem stałym i bardzo często dożywotnim, ale są możliwości skutecznego przerwania leczenia. Dzięki odpowiednio przygotowanemu protokołowi terapii pocyklowej (tzw. odblok) odstawienie TRT jest nie tylko możliwe, ale również stosunkowo łatwe.
Jak odstawić testosteron?
Terapia zastępcza testosteronem może prowadzić do zaburzenia pracy osi podwzgórze- przysadka -jądra (oś HPTA), która odpowiada za fizjologiczną produkcję testosteronu w organizmie. Przyjmowanie preparatów testosteronu hamuje procesy ujemnego sprzężenia zwrotnego – ogranicza uwalnianie hormonu luteinizującego, który indukuje produkcję testosteronu endogennego.
Co to oznacza w praktyce? Leczenie TRT sprawia, że Twój organizm produkuje mniej lub nie produkuje testosteronu. Kiedy przerwiesz terapię – zwłaszcza jeżeli zrobisz to nagle, bez konsultacji z lekarzem – może dojść do znacznego obniżenia poziomu testosteronu we krwi. Powrót do równowagi hormonalnej może trwać wiele miesięcy, a objawy niedoboru mogą być bardzo uciążliwe.
Aby uniknąć nieprzyjemnych efektów związanych z odstawieniem TRT, lekarz może zaproponować Ci PCT (z ang. post cycle therapy), czyli tzw. odblok po testosteronie.
Czym jest odblok po testosteronie?
PCT to terapia pocyklowa dedykowana mężczyznom odstawiającym testosteron lub inne hormony androgenne. Korzystają z niej zarówno pacjenci, którzy stosowali TRT ze wskazań medycznych (niedobór testosteronu), jak i kulturyści, którzy przyjmowali androgenne sterydy anaboliczne w celu budowania masy mięśniowej. Protokół PCT będzie jednak różnił się w zależności od tego, do której z grup zalicza się pacjent.
Rekreacyjni użytkownicy sterydów anaboliczno-androgennych (SAA) – do tej grupy zaliczamy mężczyzn, u których nie występują wskazania do prowadzenia terapii hormonalnej – posiadają optymalny poziom testosteronu, w momencie rozpoczęcia cyklu SAA. Najczęściej są to sportowcy, kulturyści i osoby, które chcą szybko poprawić wygląd swojej sylwetki. Na skutek przyjmowania SAA dochodzi u nich do spadku produkcji endogennego testosteronu, co może objawiać się m.in. zaburzeniami funkcji seksualnych, atrofią jąder, spadkiem nastroju.
Celem odbloku w tym przypadku jest odzyskanie naturalnej produkcji testosteronu, w sposób możliwie szybki i efektywny. Niestety, w związku z tym, że cykle SAA realizowane są poza kontrolą lekarza, najczęściej przy użyciu środków spoza obrotu aptecznego, trudno przewidzieć, na ile odblok okaże się skuteczny.
W innej sytuacji znajdują się pacjenci korzystający z TRT ze wskazań medycznych. U nich przed rozpoczęciem leczenia poziom endogennego testosteronu był zbyt niski. Można zatem z dużym prawdopodobieństwem zakładać, że po zakończeniu leczenia organizm nie będzie w stanie produkować wystarczającej ilości testosteronu. Niemniej jednak rezygnacja z TRT niekiedy bywa konieczna – ze względu na przeciwwskazania zdrowotne lub na wyraźne życzenie pacjenta. W takich przypadkach PCT pomaga przywrócić naturalną produkcję testosteronu do poziomu, jaki jest osiągalny dla danego mężczyzny.
Przyczyny zakończenia terapii testosteronem
Przyczyny, dla których pacjenci decydują się na zakończenie TRT, to najczęściej:
- Planowanie ojcostwa – stosowanie testosteronu, poprzez opisane wcześniej oddziaływanie na oś HPTA, może upośledzać spermatogenezę i czasowo ograniczać płodność. Co ciekawe, w przeszłości sądzono nawet, że TRT może stanowić skuteczny środek antykoncepcyjny dla mężczyzn. Teoria ta szybko została jednak obalona – mężczyźni stosujący TRT wciąż mogą zapłodnić swoją partnerkę. W sytuacji, kiedy pacjent planuje założenie rodziny, wskazane jest jednak przerwanie TRT, które może obniżyć płodność (choć nie jest to zasadą i w wielu przypadkach udaje się zachować jakość oraz ruchliwość plemników).
- Problemy zdrowotne i efekty uboczne TRT – niepożądane działanie testosteronu zdarza się wyjątkowo rzadko, jednak nie można wykluczyć, że znajdziesz się w nielicznej grupie osób, u których TRT powoduje np. podwyższony poziom erytrocytów i zaburzenia hematokrytu. Zaawansowana policytemia (nadmiar czerwonych krwinek) jest bezwzględnym wskazaniem do przerwania terapii. Do konieczności zakończenia TRT może dojść również wtedy, gdy poważnie zachorujesz, np. na chorobę nowotworową. O tym, czy możesz dalej przyjmować testosteron, zawsze powinien jednak decydować lekarz.
- Przyczyny osobiste – powody, dla których pacjenci rezygnują z terapii, bywają różne. Od trudności finansowych po inne sprawy prywatne. W każdym z tych przypadków warto szczerze przedstawić swoją sytuację lekarzowi, by wspólnie z nim zaplanować odstawienie testosteronu i wdrożenie PCT.
W wielu przypadkach – jak planowanie potomstwa czy przejściowe problemy osobiste – pacjenci mogą powrócić do terapii zastępczej testosteronem wtedy, gdy sytuacja wymagająca jej przerwania, ulegnie zmianie. Mężczyźni, u których TRT zakończono ze względu na stan zdrowia, powinni zasięgnąć porady lekarza przed ponownym rozpoczęciem leczenia niedoboru testosteronu.
Jak przeprowadzić odblok po testosteronie?
Badania pokazują, że u większości mężczyzn, którzy przerywają TRT, przywrócenie równowagi hormonalnej możliwe jest po co najmniej trzech, a zazwyczaj sześciu miesiącach. Płodność odzyskiwana jest najwcześniej po roku. Dla wielu mężczyzn proces ten będzie nie tylko długotrwały, ale również uciążliwy. Powrót objawów niedoboru testosteronu (w nasileniu podobnym lub większym niż przed rozpoczęciem TRT) może negatywnie wpłynąć na samopoczucie i jakość życia. Aby zminimalizować to ryzyko, wdraża się protokół PCT. Przed rozpoczęciem terapii odblokowej również należy wykonać badania krwi.
Podczas odbloku lekarz może zalecić stosowanie preparatów z grupy SERM (selektywne modulatory receptorów estrogenowych) na przykład leków na bazie klomifemu, które – jak wykazały badania – mogą przywrócić testosteron do wartości wyjściowych w ciągu 2-4 tygodni i znacznie poprawić płodność w ciągu 3-6 miesięcy.
Inną substancją, którą wykorzystuje się w PCT, jest hCG (zobacz: Gonadotropina kosmówkowa hCG w terapii testosteronem), która stymuluje naturalną produkcję testosteronu i spermatogenezę.
Lekarz prowadzący podejmuje decyzję, który lek będzie odpowiedni w terapii pocyklowej konkretnego pacjenta, przy czym zazwyczaj jest stosowanie SERM i hCG w jednym protokole, jako najbardziej korzystne rozwiązanie. Odblok zwykle trwa 4-8 tygodni, jednak czas ten zależny jest od indywidualnego protokołu PCT oraz czasu przyjmowania wcześniej testosteronu lub innych środków z grupy SAA.
Źródła:
Shalender Bhasin, Glenn R. Cunningham, Frances J. Hayes i in. Testosterone Therapy in Men with Androgen Deficiency Syndromes: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline
Anawalt BD. Diagnosis and Management of Anabolic Androgenic Steroid Use
Mary K. Samplaski M.D., Yasir Loai B.S. i in. Testosterone use in the male infertility population: prescribing patterns and effects on semen and hormonal parameters
Bonnie Grant, John Campbell, Anjali Pradeep i in. Factors predicting normalization of reproductive hormones after cessation of anabolic-androgenic steroids in men: a single center retrospective study
Grant B, Kean J, Vali N, Campbell J i in. The use of post-cycle therapy is associated with reduced withdrawal symptoms from anabolic-androgenic steroid use: a survey of 470 men
