Na jakość plemników wpływają nie tylko geny, ale także codzienne wybory. Zrozumienie tego związku jest kluczowe, szczególnie w obliczu globalnego spadku płodności mężczyzn. Sprawdź, które czynniki mają kluczowy wpływ na zdrowie reprodukcyjne.
Artykuł przedstawia, jak codzienne nawyki wpływają na jakość plemników i płodność mężczyzn. Omawia rolę stresu, snu, używek, masy ciała, diety i aktywności fizycznej. Wskazuje także na wpływ czynników środowiskowych i substancji toksycznych. Pokazuje, co warto zmienić, by wspierać zdrowie reprodukcyjne.
Stres. Ukryty wróg płodności
Coraz więcej badań potwierdza, że codzienny stres ma istotny wpływ na jakość nasienia. Choć mechanizm działania stresu nie jest w pełni poznany, przypuszcza się, że zwiększone wydzielanie glikokortykoidów może obniżać poziom testosteronu i hamować produkcję plemników. Ponadto, stres oksydacyjny, związany z nadmiarem wolnych rodników, również negatywnie wpływa na zdrowie nasienia.
Przykładem mogą być badania przeprowadzone w Izraelu na żołnierzach, które pokazały, że długotrwały stres zwiększa ryzyko upośledzenia ruchliwości plemników. Podobne wnioski przedstawili naukowcy z Rutgers i Columbia University, którzy stwierdzili, że stres związany z pracą oraz bezrobociem koreluje z niższą jakością nasienia.
Wpływ jakości snu na produkcję i ruchliwość plemników
Sen odgrywa istotną rolę w utrzymaniu zdrowia reprodukcyjnego mężczyzn. Jego niedobór prowadzi do obniżenia poziomu testosteronu, hormonu kluczowego dla spermatogenezy. W konsekwencji może dojść do zmniejszenia liczby plemników oraz pogorszenia ich jakości.
Dodatkowo brak odpowiedniej regeneracji w czasie snu zwiększa poziom stresu i kortyzolu, co także negatywnie wpływa na ruchliwość i żywotność plemników.
Prospektywne badanie „Sleep Deprivation and Late Bedtime Impair Sperm Health Through Increasing Antisperm Antibody Production: A Prospective Study of 981 Healthy Men” opublikowane w “Medical Science Monitor” wykazało, że najkorzystniejsze dla jakości nasienia, jest:
- regularne zasypianie przed północą,
- sen trwający około 7-8 godzin na dobę,
- unikanie zarówno niedoboru, jak i nadmiaru snu.
Krótszy sen wiąże się dodatkowo z większą produkcją przeciwciał ASA, które mogą pogarszać jakość nasienia.
Używki a płodność
Stosowanie używek jest jednym z istotnych czynników pogarszających męską płodność. Substancje psychoaktywne wpływają niekorzystnie na gospodarkę hormonalną, jakość nasienia oraz proces spermatogenezy:
- Alkohol etylowy – zwłaszcza spożywany przewlekle, obniża poziom testosteronu i zaburza funkcjonowanie osi podwzgórze–przysadka–jądra. Prowadzi to do zmniejszenia liczby plemników, spadku ich ruchliwości i wzrostu odsetka nieprawidłowych form morfologicznych.
- Nikotyna, również w formie e-papierosów – działa gonadotoksycznie; zwiększa fragmentację DNA plemników, obniża ich jakość i liczbę.
- Kannabinoidy (np. THC) – negatywnie wpływają na spermatogenezę i funkcję komórek Leydiga, zaburzając produkcję testosteronu oraz parametry nasienia.
- Stymulanty – takie jak amfetamina i kokaina, podnoszą poziom kortyzolu, co wtórnie hamuje wydzielanie gonadotropin i zaburza procesy rozrodcze.
Ograniczenie lub eliminacja używek jest kluczowym elementem profilaktyki niepłodności.
Masa ciała a jakość plemników
Wysokie BMI, szczególnie powyżej 30 (otyłość), stanowi istotny czynnik ryzyka obniżenia męskiej płodności. Otyłość wpływa niekorzystnie na oś podwzgórze-przysadka-jądra, zaburzając równowagę hormonalną poprzez obniżenie poziomu testosteronu i jednoczesny wzrost stężenia estrogenów. To z kolei prowadzi do zahamowania wydzielania gonadotropin (LH i FSH), co bezpośrednio wpływa na osłabienie procesu spermatogenezy.
Zwiększona masa ciała sprzyja także podwyższeniu temperatury moszny, co upośledza funkcjonowanie komórek Sertoliego i prowadzi do zaburzeń termoregulacji jąder.
U mężczyzn z otyłością obserwuje się statystycznie istotne odchylenia w parametrach nasienia, w tym:
- obniżoną koncentrację plemników (oligozoospermia),
- osłabioną ruchliwość progresywną,
- nieprawidłową morfologię plemników,
- zwiększoną fragmentację DNA,
- zmniejszoną objętość ejakulatu,
- w skrajnych przypadkach azoospermię.
Rola diety w zdrowiu plemników
Odpowiednio zbilansowana dieta może poprawić ruchliwość, morfologię i integralność DNA plemników, a także wspierać funkcje mitochondriów, które odpowiadają za ich energię i żywotność. Składniki wspierające zdrowie plemników to przede wszystkim:
- omega-3 (DHA, EPA) – poprawiają ruchliwość i strukturę plemników, redukują stres oksydacyjny,
- witaminy E i C – chronią przed uszkodzeniami oksydacyjnymi, wspierają morfologię i jakość nasienia,
- witamina D – reguluje liczbę i ruchliwość plemników, wpływa na ich rozwój na poziomie genetycznym,
- witamina B12 – wspomaga syntezę DNA i zwiększa żywotność plemników,
- cynk – kluczowy dla jakości i struktury plemników, chroni ich materiał genetyczny,
- koenzym Q10 – poprawia ruchliwość i energetykę plemników, działa antyoksydacyjnie,
- L-karnityna – wspiera metabolizm energetyczny i chroni przed uszkodzeniami,
- kwercetyna – silny antyoksydant, chroni DNA i wspiera funkcje mitochondriów.
Aktywność fizyczna a jakość nasienia
Umiarkowana, regularna aktywność fizyczna korzystnie wpływa na jakość nasienia. Poprawia ruchliwość, morfologię i liczbę plemników, wspiera wydzielanie testosteronu, FSH i LH oraz poprawia ukrwienie i termoregulację jąder. Działa również przeciwutleniająco, zmniejszając stres oksydacyjny.
Co ciekawe, nadmierny wysiłek może zaburzać równowagę hormonalną i pogarszać parametry nasienia. Po redukcji obciążeń wartości zwykle się normalizują.
Dlatego zaleca się 3-5 umiarkowanych treningów tygodniowo, z zachowaniem regeneracji i ochrony jąder przed przegrzewaniem.
Czynniki środowiskowe i ich wpływ na jakość nasienia
Jakość nasienia u mężczyzn w dużym stopniu zależy również od warunków środowiskowych. Zanieczyszczenia powietrza – szczególnie pyły zawieszone i tlenki azotu – wiążą się ze spadkiem liczby oraz ruchliwości plemników.
Dodatkowo, obecność substancji zaburzających gospodarkę hormonalną, takich jak pestycydy, bisfenol A (BPA) czy ftalany, może negatywnie wpływać na funkcjonowanie komórek Sertoliego i Leydiga, które są kluczowe dla prawidłowego procesu spermatogenezy. Związki te mogą również zwiększać ryzyko fragmentacji DNA plemników.
Równie niebezpieczne są metale ciężkie, ołów, kadm czy rtęć, które wykazują toksyczne działanie na tkanki jąder oraz układ hormonalny.
Źródła:
https://www.news-medical.net/health/Do-Stress-and-Anxiety-Affect-Sperm-Quality.aspx
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1087079225000334
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5402839
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5312225
https://www.uchicagomedicine.org/forefront/health-and-wellness-articles/dont-make-the-mistake-of-letting-a-diet-kill-sperm
https://www.mdpi.com/2075-1729/13/2/519
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10307666
https://link.springer.com/article/10.1186/s12302-021-00585-w
