W ciągu ostatniej dekady znacząco zwiększyła się świadomość – zarówno pacjentów, jak i lekarzy oraz pozostałego personelu medycznego – na temat niedoboru testosteronu u mężczyzn. Nastąpił wzrost popularności terapii zastępczej testosteronem (TRT), szczególnie w grupie pacjentów w podeszłym wieku, u których zdiagnozowano późny hipogonadyzm (LOH). W konsekwencji, obok setek badań potwierdzających skuteczność TRT, pojawiło się wiele obaw i wątpliwości dotyczących bezpieczeństwa terapii. Jedną z nich dotyczy raka prostaty. Czy TRT sprzyja rozwojowi i progresji nowotworu? Sprawdzamy, co na ten temat mówią najnowsze badania.
Układ hormonalny a fizjologia prostaty
Androgeny – przede wszystkim testosteron produkowany przez komórki Leydiga w jądrach i dihydrotestosteron (DHT) wytwarzany z testosteronu w tkankach obwodowych – odgrywają kluczową rolę w rozwoju męskich cech płciowych, w tym w fizjologii prostaty.
Testosteron wiąże się z globuliną wiążącą hormony płciowe. Pozostały, niezwiązany testosteron (określany jako wolny testosteron) jest najbardziej biodostępną i aktywną formą. W trakcie życia płodowego indukuje on rozwój najądrzy, nasieniowodów i pęcherzyków nasiennych. Dihydrotestosteron pośredniczy zaś w rozwoju prostaty, cewki moczowej oraz genitaliów.
U chłopców przed okresem rozkwitania prostata pozostaje niewielka. Wraz z wejściem w okres dojrzewania, który wiąże się ze wzrostem androgenów, powiększa się nawet 10-krotnie. Badania sugerują, że DHT może wpływać na ciągły wzrost dojrzałego gruczołu prostaty w wieku dorosłym, powodując łagodny rozrost prostaty.
Prostata produkuje wydzielinę, która jest nośnikiem nasienia i jednym ze składników spermy.
Poziom testosteronu a rak prostaty
W 1941 sformułowano hipotezę androgenów, sugerującą związek testosteronu z patogenezą i progresją raka prostaty. Teoria ta powstała po tym, gdy Huggins i Hodges zaobserwowali, że kastracja pacjentów z nowotworem prostaty, przynosi pozytywne rezultaty w leczeniu.
Badania przeprowadzone w latach 90. XX wieku wskazały, że komórki nowotworowe reagują na androgeny, a w przypadku ich odstawienia dochodzi do apoptozy, czyli programowanej śmierci komórek. Wnioski te spowodowały, że do dzisiaj pacjenci z nowotworem prostaty (zwłaszcza w zaawansowanym stadium choroby) poddawani są terapii deprywacji androgenów.
Co ciekawe, pomimo powyższych danych, badania kliniczne dostarczają sprzecznych informacji na temat roli endogennego testosteronu w patogenezie raka prostaty. Literatura obfituje w zarówno badania wskazujące, że u mężczyzn z nowotworem poziom testosteronu był podwyższony, jak i obniżony. Nie brakuje również badań, które nie wykazują związku pomiędzy poziomem testosteronu a ryzykiem raka prostaty.
Największa liczba dostępnych badań dotyczy związku wysokiego poziomu testosteronu endogennego z ryzykiem rozwoju nowotworu. Warto zauważyć jednak, że opracowania te mają pewne ograniczenia. Specjaliści zwracają uwagę m.in. na oznaczanie poziomu testosteronu o różnych porach dnia. Obecnie coraz częściej podważana jest ich wartość naukowa.
Nieco mniejsze, ale skrupulatnie zaplanowane badania, zaowocowały odwrotnymi wnioskami. Badanie grupy mężczyzn z nieleczonym niedoborem testosteronu i PSA < 4,0 wykazało związek pomiędzy niskim poziomem testosteronu a ryzykiem raka prostaty. W prospektywnym badaniu koreańskich mężczyzn skorelowano wyniki biopsji prostaty z poziomem testosteronu, wskazując związek pomiędzy niedoborem a ryzykiem nowotworu.
W najnowszych badaniach podkreśla się przede wszystkim brak jednoznacznego powiązania raka prostaty z poziomem testosteronu. Temat bez wątpienia wymaga dalszych badań.
Terapia zastępcza testosteronem u mężczyzn z rakiem prostaty
Sformułowana niemal sto lat temu hipoteza androgenowa i skuteczność deprywacji androgenowej doprowadziły do przekonania, że TRT u pacjentów narażonych na raka prostaty jest dolewaniem oliwy do ognia.
Dzisiejsza wiedza pozwala nam zaprzeczyć tej teorii. Współczesne badania sugerują, że TRT nie prowadzi do progresji raka prostaty. Kaplan ze współpracownikami opisał przypadki 1181 mężczyzn, którzy rozpoczęli terapię testosteronem po diagnozie nowotworu prostaty. W badaniu tym nie wykazano związku TRT ze śmiertelnością. Pastuszak i in. Opisali 103 przypadki mężczyzn stosujących TRT po prostatektomii, nie znajdując dowodów na zwiększoną częstość nawrotów choroby.
Źródła:
Ramasamy R, Fisher ES, Schlegel PN. Testosterone replacement and prostate cancer.
Michaud JE, Billups KL, Partin AW. Testosterone and prostate cancer: an evidence-based review of pathogenesis and oncologic risk.
Loeb S, Folkvaljon Y, Damber JE, Alukal J, Lambe M, Stattin P. Testosterone Replacement Therapy and Risk of Favorable and Aggressive Prostate Cancer.
