Testosteron kojarzony jest z męskimi wzorcami zachowania – rywalizacją, skłonnością do ryzyka, dominacją, a także z agresją. Czy słusznie? Istnieją dowody, które wykazują, że u samców niektórych gatunków po kastracji i wprowadzeniu hormonalnej terapii zastępczej testosteronem, poziom agresji wzrasta. Brakuje jednak twardych dowodów na to, by podobna zależność występowała u ludzi. Przyjrzyjmy się zatem, co do tej pory udało się ustalić naukowcom i poszukajmy odpowiedzi na pytanie: co jest przyczyną agresywnych zachowań wśród mężczyzn? Jaką rolę odgrywa testosteron a jaką czynniki środowiskowe, przekonania i kondycja psychiczna konkretnej osoby?
Wśród psychologów nie ma zgodności do tego, jak należy klasyfikować agresję – specjaliści zaliczają ją do popędów (nieuświadomionych pobudzeń o podłożu psychologiczno-biologicznym) lub zachowań. Tym, co łączy wszystkie teorie na temat agresji jest przekonanie o tym, że jest nam ona potrzebna i nie powinna być postrzegana jako zjawisko negatywne.
Agresja może być źródłem wartościowych zasobów psychicznych. Dopuszczając ją do głosu, postępujesz zgodnie z instynktem przetrwania – bronisz własnych granic i wartości, stawiasz czoło problemom i motywujesz się do rozwoju.
Tak postrzegana agresja zdecydowanie jest Twoim sprzymierzeńcem, konstruktywną siłą, która może Cię wzmacniać.
Problem pojawia się wtedy, kiedy tracisz kontrolę nad odczuwaną złością. Zwykle związane jest to z niskim poczuciem własnej wartości. Aby ochronić się przed bolesną krytyką, rozczarowaniem lub odrzuceniem, Twoje Ego może reagować wybuchowo na najmniejsze niepowodzenie – po to, by uchronić Cię przed bólem, który mógłby jeszcze bardziej podkopać Twoją samoocenę.
Agresja, która pojawia się nieadekwatnie do sytuacji i destabilizuje życie rodzinne czy zawodowe, jest poważnym problemem. Zwłaszcza gdy objawia się w tak skrajnych postaciach, jak przemoc, zabójstwo czy – patrząc na problem z szerokiej perspektywy – wojną. Niestety, w ostatnich latach można obserwować wyraźny wzrost aktów agresji, które stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia. Specjaliści szacują, że do 2030 roku więcej osób będzie tracić życie w wyniku zabójstwa niż na skutek najczęściej występujących chorób, np. raka piersi.
Nie ulega wątpliwości, że nasilona agresja i przemoc są zjawiskami o złożonych przyczynach. Wyróżnia się wśród nich m.in. kontekst i czynniki środowiskowe, cechy osobowości, zaburzenia psychiczne (np. PTSD, choroby afektywne). Na poziomie biologicznym nadmierną agresję postrzega się jako jeden z możliwych objawów chorób neurologicznych, urazów oraz infekcji ośrodkowego układu nerwowego.
Specjaliści od wielu dekad interesują się również zależnością pomiędzy agresją a poziomem testosteronu. Pierwsze badania na ten temat pochodzą z początku XX wieku, kiedy zauważono, że usunięcie jąder młodym samcom kurcząt eliminuje rozwój agresywnych zachowań. Kiedy powtórzono badania, przeszczepiając samcom jądro pobrane od innego kurczęcia, obserwowano rozwój agresji. To i inne badania na zwierzętach (studiowano zachowania m.in. makaków i myszy) wskazywało, że kastracja istotnie zmniejsza poziom agresji. A fakt, że jądra odgrywają kluczową rolę w produkcji testosteronu, doprowadził do sformułowania hipotezy, że to właśnie ten hormon odpowiada za agresję.
Pomimo wielu badań, w których analizowano zależność pomiędzy poziomem testosteronu a zachowaniami przemocowymi u ludzi, nie udało się jej jednoznacznie udowodnić.
Badania, w których porównywano poziom testosteronu u mężczyzn skazanych za stosowanie przemocy i osadzonych, których przestępstwa nie miały związku z agresją, nie wykazały istotnej zależności. Podobnie zakończyły się badania eksperymentalne, polegające na farmakologicznym zwiększaniu stężenia testosteronu w grupie mężczyzn. Nie stwierdzono, by wyższe wartości hormonu jednoznacznie korelowały ze skłonnością do agresji.
W tym miejscu warto zaznaczyć, że agresja nie utrzymuje się na określonym poziomie przez cały czas i jest zależna od kontekstu sytuacji, w której znajduje się mężczyzna. Przykładowo, nawet opanowany człowiek może zachować się agresywnie, gdy zostaje sprowokowany, np. przemocą ze strony innej osoby. W takich momentach może dochodzić do zmiany poziomu testosteronu, co poniekąd potwierdza model sprawności testosteronu. Według jego autorów bodźce, które związane są z rywalizacją lub prowokacją, powodują czasowe zwiększenie poziomu testosteronu we krwi w celu poprawy sprawności. Zauważono, że u mężczyzn, którzy rywalizują ze sobą podczas konkurencji sportowej, zmiana poziomu testosteronu może zostać powiązana z zachowaniem agresywnym (występując jednocześnie) lub może być wskazaniem, że do takiego zachowania dojdzie niebawem. Kluczowymi kwestiami, które determinują, czy i w jaki sposób agresja zostanie wyrażona, pozostają osobowość oraz kontekst społeczny.
Aktualna wiedza nie dostarcza przesłanek, które pozwoliłyby stwierdzić, że poziom endogennego testosteronu określa skłonność do zachowań agresywnych. Nie potwierdzono również, by terapia zastępcza testosteronem wpływała na poziom agresji. Przyczyn nadmiernej złości czy zachowań przemocowych warto szukać zatem gdzie indziej – w przekonaniach na swój temat, sposobach radzenia sobie ze stresem, umiejętności poszukiwania wsparcia, a także w środowisku, które może powodować zbyt duże obciążenia psychiczne.
Źródła:
Feshbach, S. (1964). The function of aggression and the regulation of aggressive drive
Batrinos ML. Testosterone and aggressive behavior in man.
S.N. Geniole, B.M. Bird, J.S. McVittie i in. Is testosterone linked to human aggression? A meta-analytic examination of the relationship between baseline, dynamic, and manipulated testosterone on human aggression.
Carré JM, McCormick CM, Hariri AR. The social neuroendocrinology of human aggression.
Giammanco M, Tabacchi G, Giammanco S. i in. Testosterone and aggressiveness.
Stres jest nieodłączną częścią życia i jeżeli towarzyszy Ci w adekwatnych sytuacjach, na umiarkowanym poziomie, może wpływać na Ciebie korzystnie. Eustres, czyli pozytywny stres, pobudza organizm, motywuje do rozwoju, mobilizuje. Kiedy jednak czujesz przewlekłe napięcie, z którym trudno jest się uporać, stres może okazać się destrukcyjny, wpływając zarówno na Twoją kondycję psychiczną, jak i fizyczną. […]
Niedobór testosteronu może negatywnie wpływać na jakość życia mężczyzn, rzutując na kondycję fizyczną, sprawność seksualną, a także zdrowie psychiczne. Kiedy do tych objawów dołącza stan przedcukrzycowy lub cukrzyca – na których wystąpienie bardziej narażeni są mężczyźni z obniżonym poziomem testosteronu – sytuacja może stać się wyjątkowo poważna. W poniższym artykule przyglądamy się zależności pomiędzy testosteronem […]
Od zdrowia Twoich jąder zależy bardzo wiele. To one – produkując plemniki oraz testosteron – odpowiadają za Twoją płodność, sprawność seksualną i dobre samopoczucie. Przekonaj się, jak dbać o jądra i jak rozpoznać, że dzieje się z nimi coś niepokojącego. Najczęstsze choroby jąder – objawy Większości chorób jąder towarzyszy ból oraz obrzęk moszny. […]