Męski blog

Dzisiejsi 60-latkowie mają mniej testosteronu niż ich rówieśnicy sprzed zaledwie dekady. Coraz więcej badań potwierdza, że spadek hormonu męskości nie wynika już tylko z wieku, ale także z przemian środowiskowych i stylu życia. Co powoduje ten pokoleniowy kryzys testosteronu?

Z tego tekstu dowiesz się, dlaczego współcześni mężczyźni mają coraz niższy poziom testosteronu i jak ten trend zmienia się z pokolenia na pokolenie. Wyjaśniamy, jakie czynniki środowiskowe, zdrowotne i cywilizacyjne przyczyniają się do tzw. „kryzysu testosteronu” oraz dlaczego problem dotyczy już nie tylko starszych, ale także młodych mężczyzn.

Testosteron. Hormon, który definiuje męskość

Testosteron to główny androgen, odgrywający kluczową rolę w rozwoju i utrzymaniu cech męskich. Wpływa na kształt sylwetki, rozwój masy mięśniowej, gęstość kości oraz prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego. Reguluje metabolizm, poziom energii, nastrój i zdolności poznawcze, mając istotny wpływ na ogólną wydolność fizyczną i psychiczną.

To jednak nie tylko hormon warunkujący płeć biologiczną, ale także ważny wskaźnik stanu zdrowia mężczyzny. Jego niedobór wiąże się z pogorszeniem kondycji fizycznej, zaburzeniami metabolicznymi i spadkiem jakości życia. Utrzymanie prawidłowego poziomu testosteronu jest więc kluczowym elementem profilaktyki zdrowia hormonalnego i metabolicznego.

Coraz mniej testosteronu wśród mężczyzn. Co mówią badania?

Od kilku dekad obserwuje się systematyczny spadek poziomu testosteronu u mężczyzn. Nie chodzi tu wyłącznie o naturalne zmiany związane z wiekiem. Coraz więcej dowodów wskazuje, że z pokolenia na pokolenie mężczyźni mają coraz niższy poziom tego kluczowego hormonu.

Jednym z badań, które potwierdziło ten trend, było Massachusetts Male Aging Study (MMAS); duży, prospektywny projekt obserwacyjny prowadzony w rejonie Bostonu. Obejmował mężczyzn w wieku 45-79 lat, obserwowanych w trzech etapach:

• I fala: 1987-1989,
• II fala: 1995-1997,
• III fala: 2002-2004.

W sumie przeanalizowano 2769 próbek surowicy od 1532 mężczyzn, u których oznaczano poziomy testosteronu całkowitego i biodostępnego. Naukowcy zaobserwowali znaczny spadek poziomu testosteronu w populacji, który:

• nie był związany z wiekiem – czyli dotyczył także mężczyzn badanych w jednakowym wieku, ale urodzonych w późniejszych latach;
• nie tłumaczyły go wyłącznie klasyczne czynniki – takie jak masa ciała, palenie tytoniu, spożycie alkoholu, leki czy ogólny stan zdrowia;
• był większy niż typowy spadek związany z wiekiem, obserwowany w badaniach przekrojowych.

Innymi słowy: 60-letni mężczyzna w 1995 roku miał niższy poziom testosteronu niż 60-latek w 1987 roku, mimo podobnego stylu życia i stanu zdrowia. To oznacza, że każda kolejna kohorta mężczyzn startuje z niższym „bazowym” poziomem testosteronu.

Autorzy uznali, że spadek ten:

• ma charakter sekularny (pokoleniowy),
• nie jest w pełni wyjaśniony przez znane czynniki środowiskowe czy zdrowotne,
• może wynikać z różnic kohortowych (czyli zmian, które zaszły w całych pokoleniach, np. ekspozycja na substancje zaburzające gospodarkę hormonalną, zmiany stylu życia, stres środowiskowy, dieta).

Dane po latach. Analiza zmian poziomu testosteronu po 2004 roku

Przytoczone wyżej badania pochodziły sprzed ponad dwóch dekad. Po 2004 roku brakowało bowiem aktualnych analiz, które mogłyby potwierdzić, czy obserwowany wcześniej spadek poziomu testosteronu wciąż się utrzymuje. Dopiero izraelskie badanie „Secular trends in testosterone – findings from a large state-mandated health provider”, opublikowane w 2020 roku w Reproductive Biology and Endocrinology, wniosło do tej dyskusji nowe, wiarygodne dane.

To szeroko zakrojona analiza obejmująca ponad 100 tysięcy mężczyzn (badanych w latach 2006-2019), która pozwoliła po raz pierwszy od wielu lat ocenić, jak poziom testosteronu zmienia się w populacji w XXI wieku. Celem projektu było sprawdzenie, czy również teraz poziom testosteronu spada, tak jak wcześniej obserwowano to w USA i Europie.

Wnioski z izraelskiego badania nad poziomem testosteronu:

• w większości grup wiekowych zaobserwowano wyraźny i statystycznie istotny spadek poziomu testosteronu (p < 0,001),
• średni poziom testosteronu u mężczyzn w wieku 21 lat (fizjologiczne maksimum) spadł z 19,68 nmol/l (2006-2009) do 17,76 nmol/l (2016-2019),
• trend spadkowy utrzymywał się we wszystkich analizowanych przedziałach wiekowych,
• nie stwierdzono związku między obniżeniem poziomu testosteronu a wzrostem masy ciała czy BMI (czyli nie można go tłumaczyć samą otyłością),
• badanie objęło wyjątkowo dużą próbę (ponad 100 000 mężczyzn), co pozwala uznać jego wyniki za reprezentatywne dla populacji ogólnej.

Wyniki potwierdzają więc ciągłość trendu sekularnego obserwowanego wcześniej w USA i Europie, wskazując, że mężczyźni z kolejnych pokoleń mają coraz niższy wyjściowy poziom testosteronu.

Autorzy badania zwracają jednak uwagę, że obserwowany spadek poziomu testosteronu wymaga dalszych badań, by lepiej poznać jego biologiczne mechanizmy i długofalowe skutki zdrowotne. Zwracają uwagę, że zjawisko to ma prawdopodobnie podłoże środowiskowe, cywilizacyjne i biologiczne. 

Niski testosteron u młodych mężczyzn. Kryzys zaczyna się wcześniej

Badania populacyjne (MMAS, NHANES, duże rejestry) pokazują stopniowy spadek stężeń testosteronu także u nastolatków i młodych dorosłych. Oznacza to, że dwudziesto- czy trzydziestolatek dziś ma przeciętnie niższy poziom testosteronu niż jego rówieśnik sprzed dwóch czy trzech dekad.

Co istotne, problem ten jest u młodych mężczyzn trudniejszy do wykrycia, ponieważ rutynowe badania hormonalne zaleca się zwykle dopiero po 35-40. roku życia. W efekcie wielu młodych mężczyzn z objawami niedoboru testosteronu przez długi czas pozostaje niezdiagnozowanych.

Skąd bierze się spadek testosteronu u współczesnych mężczyzn?

Abstrahując od naturalnego, fizjologicznego spadku poziomu testosteronu związanego z wiekiem, coraz więcej dowodów naukowych wskazuje na wpływ czynników środowiskowych i cywilizacyjnych, które przyspieszają ten proces.

Główne czynniki wpływające na spadek testosteronu:

• otyłość i insulinooporność – tkanka tłuszczowa (szczególnie trzewna) zwiększa konwersję testosteronu do estrogenu, zaburzając równowagę hormonalną,
• niedobór snu i przewlekły stres – prowadzą do nadprodukcji kortyzolu, który hamuje syntezę androgenów,
• brak aktywności fizycznej i siedzący tryb życia – obniżają metabolizm, nasilają otyłość i zmniejszają wrażliwość hormonalną tkanek,
• ekspozycja na substancje endokrynnie czynne (EDCs) – bisfenol A (BPA), ftalany, pestycydy czy metale ciężkie zaburzają pracę układu hormonalnego,
• środowisko dzieciństwa – badanie z Nature Ecology & Evolution (Durham University) wykazało, że chłopcy dorastający w trudnych warunkach środowiskowych (np. niedożywienie, infekcje, stres biologiczny) mają niższy poziom testosteronu w dorosłości, niezależnie od genów i rasy,
• przewlekłe choroby metaboliczne – cukrzyca typu 2, nadciśnienie czy choroby wątroby wpływają na oś podwzgórze-przysadka-jądra, hamując produkcję testosteronu.

Reasumując, obserwowany spadek poziomu testosteronu to w dużej mierze efekt środowiska, w jakim współczesny mężczyzna dorasta i żyje; od dzieciństwa obciążonego stresem, zanieczyszczeniami i gorszym odżywieniem, po dorosłość zdominowaną przez siedzący tryb życia, przetworzoną dietę i przewlekłe zmęczenie.

Konsekwencje pokoleniowego spadku testosteronu

Niższy punkt wyjścia oznacza mniejszy hormonalny bufor bezpieczeństwa przez całe życie. Mężczyźni szybciej przekraczają progi, przy których pojawiają się objawy niedoboru. A okres życia z obniżonym poziomem androgenów wydłuża się, zanim jeszcze pojawią się fizjologiczne zmiany związane ze starzeniem jąder.

Na poziomie płodności niższy „bazowy” testosteron oznacza większe ryzyko problemów z nasieniem. Niższy poziom testosteronu osłabia funkcję komórek Sertoliego i Leydiga, pogarszając spermatogenezę. Przez co mogą pojawiać się większe trudności z utrzymaniem prawidłowej jakości nasienia oraz z zapłodnieniem.

Na poziomie metabolicznym spadek testosteronu sprzyja odkładaniu tkanki tłuszczowej, zaburzeniom gospodarki glukozowo-insulinowej i lipidowej. Zwiększa to ryzyko zespołu metabolicznego, nadciśnienia, cukrzycy i chorób wątroby także u mężczyzn o prawidłowej masie ciała.

W układzie mięśniowo-szkieletowym niższe stężenia androgenów przyspieszają sarkopenię i utratę gęstości kości, co prowadzi do wcześniejszego spadku sprawności i większej podatności na urazy.

Na poziomie neurobiologicznym niższy testosteron koreluje z obniżonym nastrojem, spadkiem motywacji i trudnościami z koncentracją, co może zwiększać podatność młodszych pokoleń na zaburzenia psychiczne.

W szerszej perspektywie utrwalanie się tego trendu zapowiada więc narastanie problemów zdrowotnych i społecznych w kolejnych generacjach mężczyzn.

Jak utrzymać zdrowy poziom testosteronu mimo upływu lat?

Utrzymanie prawidłowego poziomu testosteronu wymaga konsekwentnej troski o styl życia. Ruch powinien stać się stałym elementem codzienności. Duże znaczenie ma także sposób odżywiania: dieta powinna dostarczać zdrowych tłuszczów, pełnowartościowego białka, cynku i witaminy D, a jednocześnie ograniczać przetworzoną żywność.

Równie istotne jest dbanie o regenerację: jakościowy sen, redukcję stresu i utrzymanie prawidłowej masy ciała. Przewlekły stres i nadmiar tkanki tłuszczowej to jedne z głównych czynników, które obniżają poziom testosteronu. Warto również pamiętać o regularnych badaniach hormonalnych. Pozwalają one wcześnie wychwycić zaburzenia i wdrożyć działania, zanim pojawią się objawy niedoboru testosteronu.

Skorzystaj z bezpłatnej analizy wyników badań poziomu testosteronu w Męskiej Klinice. Dowiedz się, czy Twój organizm utrzymuje optymalną równowagę hormonalną.

 +48 500 753 766 lub [email protected]

Źródła:

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32081788

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11836290

https://www.carieboyd.com/news/why-are-testosterone-levels-decreasing-in-men

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6966696

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17062768

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7063751