Jądro to męski narząd odgrywający kluczową rolę w realizowaniu seksualnych i reprodukcyjnych funkcji organizmu. We współpracy z pozostałymi elementami męskiego układu rozrodczego – zarówno zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi – jądra wytwarzają, przechowują i wyprowadzają plemniki na zewnątrz, co umożliwia zapłodnienie żeńskiej komórki jajowej. Jądra odgrywają również kluczową rolę w produkcji męskich hormonów płciowych, przede wszystkim testosteronu.
Męski układ płciowy – anatomia
Zdrowy mężczyzna posiada dwa jądra, położone w worku mosznowym (mosznie): lewe (zwykle nieco większe i położone nieznacznie niżej) oraz prawe. Jądra najczęściej mają 4-5 cm długości oraz od 15 do 25 ml objętości.
Jądra zbudowane są z miąższu jądra oraz łącznotkankowego zrębu, łączącego się z błoną białawą. Błona biaława, wpuklając się do wnętrza jądra, tworzy śródjądrze, od którego odchodzą przegródki jądra. To właśnie w nich przebiegają naczynia krwionośne, włókna nerwowe i naczynia chłonne.
Pod błoną białawą znajdują się kanaliki nasienne kręte oraz wywodzące się z nich kanaliki proste, tworzące sieć jądra. Z kanalików nasiennych prostych wychodzą przewody wyprowadzające, które prowadzą do innych narządów. Są to kolejno:
- najądrza – położone są w mosznie, gdzie przylegają do jąder. W najądrzach magazynowane jest nasienie. Dojrzewaniu i utrzymywaniu plemników w dobrej kondycji sprzyja wydzielina o odczynie kwaśnym, produkowana w najądrzach.
- nasieniowody – to przewody, którymi nasienie wyprowadzane jest z najądrza.
- przewód wytryskowy – jest to odcinek, który przebiega od bańki nasieniowodu do ujścia cewki moczowej, gdzie następuje wytrysk nasienia.
W jądrach – pomiędzy wspomnianymi cewkami nasieniowymi – znajdują się śródmiąższowe komórki Leydiga, które pełnią kluczową funkcję w produkcji męskich hormonów płciowych, w tym testosteronu.
Jądra są jednocześnie gruczołami wydzielania wewnętrznego – odpowiadając za produkcję męskich hormonów płciowych – i zewnątrzwydzielniczego, zajmując się produkcją oraz transportem plemników. Tym samym zalicza się je do dwóch układów: rozrodczego oraz endokrynnego.
Do pozostałych wewnętrznych narządów płciowych u mężczyzn zalicza się gruczoł krokowy (prostatę), gruczoły pęcherzykowo-nasienne oraz gruczoły opuszkowo-cewkowe.
Męskie narządy płciowe zewnętrzne to:
- Worek mosznowy – składa się z trzech warstw: surowiczej, mięśniowo-powięziowej i skórnej. Zadaniem moszny jest utrzymywanie jąder w optymalnej temperaturze – niższej niż ta, która panuje wewnątrz jamy brzusznej.
- Prącie – narząd, który umożliwia kopulację oraz odprowadzanie moczu. Jego trzon tworzy napletek, wędzidełko napletkowe, żołądź oraz ujście cewki moczowej. Na skutek zwiększonego dopływu i ograniczonego odpływu krwi – do których dochodzi w stanie podniecenia seksualnego, fizycznej stymulacji lub spontanicznie (np. podczas snu) – penis powiększa się i usztywnia. Zjawisko to nazywane jest erekcją lub wzwodem.
Narządy męskiego układu płciowego osiągają dojrzałość około 17 roku życia. Przed wejściem w okres dojrzewania poziom androgenów oraz gonadotropin u chłopców zwykle utrzymuje się na stałym, niskim poziomie.
Kiedy organizm wkracza w okres dojrzewania, podwzgórze regularnie (co 1-2 godziny), w sposób pulsacyjny uwalnia gonadoliberynę (GnRH – hormon uwalniający gonadotropiny). Dzięki temu utrzymywany jest optymalny poziom hormonu folikulotropowego (FSH), luteinizującego (LH) oraz testosteronu we krwi. Ich wzajemne oddziaływanie na siebie pozwala utrzymać równowagę hormonalną, niezbędną do osiągnięcia i utrzymania zdolności do reprodukcji.
Fizjologia męskiego układu płciowego
Podstawowa rola męskiego układu rozrodczego to wytwarzanie męskich hormonów płciowych (przede wszystkim testosteronu), które utrzymują męskie funkcje rozrodcze, oraz produkcja i transport nasienia.
Podczas pobudzenia seksualnego rozszerzają się naczynia krwionośne. Napływająca krew sprawia, że penis powiększa się i unosi. Jeżeli stymulacja seksualna jest utrzymywana, powiększają się również jądra, przygotowując się do uwolnienia nasienia.
Kiedy dochodzi do wytrysku, skurcze mięśni gładkich najądrza wypychają plemniki do nasieniowodu, a następnie do przewodu wytryskowego. Tam, łącząc się z przewodem gruczołu pęcherzykowo-nasiennego, plemniki mieszane są z płynem bogatym w fruktozę, która dostarcza im energii niezbędnej do zachowania ruchliwości. Następnie nasienie przepływa przez prostatę, która wydziela płyn o odczynie zasadowym, zagęszczając je. Dzięki temu plemniki mogą lepiej utrzymywać się w żeńskim układzie rozrodczym.
Nasienie przechodzi jeszcze przez gruczoły opuszkowo-cewkowe. Uwalniają one gęsty płyn, którego zadaniem jest nawilżenie ujścia cewki moczowej i oczyszczenie jej z resztek moczu. Ostatecznie nasienie wydostaje się na zewnątrz.
Jądra i testosteron
Jądra syntetyzują dwa kluczowe produkty: nasienie – potrzebne do reprodukcji – oraz testosteron, który jest niezbędny dla rozwoju i utrzymania wielu funkcji fizjologicznych, w tym prawidłowej pracy jąder. Ich produkcja regulowana jest przez hormony wydzielane przez podwzgórze, przysadkę mózgową oraz przez jądra.
Wydzielanie hormonu uwalniającego gonadotropinę przez podwzgórze stymuluje wydzielanie hormonu luteinizującego (LH) i folikulotropowego (FSH) przez przysadkę mózgową. LH wraz z krwią transportowany jest do jąder, gdzie, wiążąc się z receptorami androgenowymi, stymuluje komórki Leydiga do produkcji testosteronu. Jądra, uwalniając testosteron i inhibinę, wysyłają do podwzgórza i przysadki mózgowej sygnał do ograniczenia wydzielania LH i FSH.
Ponadto, zarówno testosteron, jak i FSH, oddziałują na komórki Sertoliego w jądrach, stymulując w ten sposób funkcje niezbędne do produkcji nasienia.
Podsumowanie
Prawidłowa spermatogeneza – czyli wyjątkowo złożony i dynamiczny proces powstawania plemników – nie może odbyć się bez udziału testosteronu i FSH. Hormony te wpływają na optymalne funkcjonowanie jąder, pozostałych narządów układu płciowego i – w końcu – na zdrowie całego organizmu.
U mężczyzn z niedoborem testosteronu obserwuje się spadek ilości nasienia oraz ograniczenie ruchliwości plemników, co może powodować niepłodność. Otyłość brzuszna, która często towarzyszy hipogonadyzmowi, może sprzyjać przegrzewaniu się jąder, bardzo wrażliwym na wszelkie wahania temperatury. To z kolei może jeszcze bardziej zaburzać ich pracę, wpływając zarówno na ograniczenie produkcji testosteronu, jak i nasienia.
Jest to błędne koło, z którego wielu mężczyznom trudno jest się wydostać. W wielu przypadkach, aby przywrócić prawidłową pracę jąder, libido, dobre samopoczucie, niezbędna jest optymalizacja codziennych nawyków, a jeżeli to nie daje rezultatów, koniecznym może być wprowadzenie terapii zastępczej testosteronem.
Źródła:
JillP.Ginsberg, AmitMaity, The Testes.
Rupert P. Amann, Structure and Function of the Normal Testis and Epididymis.
Alessandro Ilacqua, Davide Francomano, Antonio Aversa, The Physiology of the Testis.
Gerhard F. Weinbauer, Craig Marc Luetjens, Manuela Simoni, Eberhard Nieschlag, Physiology of Testicular Function.
Gurung P, Yetiskul E, Jialal I. Physiology, Male Reproductive System.
Nassar GN, Leslie SW. Physiology, Testosterone.
O’Donnell L, Stanton P, de Kretser DM. Endocrinology of the Male Reproductive System and Spermatogenesis.